In het werk van een student lees ik over een product dat te koop is in diverse supermarktketenen. Fout, blèrt mijn taalgevoel. Dat moet supermarktketens zijn.
Maar waarom eigenlijk? Van Dale meldt immers dat het meervoud van keten ‘ketens’ en ‘ketenen’ is.
Het woord keten betekent a. ketting, b. opeenvolging van gebeurtenissen of c. een aantal met elkaar verbonden zaken.
In betekenis a. heb je bij het meervoud inderdaad de keuze uit ‘ketens’ en ‘ketenen’; ambtsketens of ambtsketenen is allebei goed. Maar volgens mij is bij b. en c. alleen ‘ketens’ juist, dus ketens van gebeurtenissen en supermarktketens.
Maar waarom is dat zo, vragen studenten dan – terecht natuurlijk.
Ik heb geen flauw idee. Taal is vaak zeer onlogisch. En dat is tegelijkertijd de schoonheid ervan.
Lijkt me heerlijk om ook ’s een keer flauw idee te hebben. Prachtig! 🙂
hahaha, dat was natuurlijk een verschrijving. Het lijkt wel die prachtig sprekende Turk van Kees van Kooten.
Ik ga het toch maar verbeteren….
Bij een ambtsketen of een geketend dier zie je nog gewoon een sieraad of een ketting, iets tastbaars dus.
Bij een supermarktketen denk je daar niet meer aan.
Supermarktketen is gewoon een begrip waarbij je niet meer denkt aan een ketting met schakels, dat begrip krijgt dus een s in het meervoud.
Zo voel ik het ten minste, ben benieuwd of anderen dat ook zo zien.
Zou kunnen, maar wellicht heb ik een overtuigender argument gevonden. Keten voor ketting en reeks bestaan beide al honderden jaren en als je dan op de etymologiebank gaat kijken dan werd keten voor ketting vroeger ook als ketene geschreven. Dat zou het aannemelijk en logisch maken dat het in die betekenis een meevouds-n kreeg en niet een s, die kwam er dan bij voor de betekenis in reeks.
http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/keten1
De betekenis van reeks bedrijven is pas recent en komt van het Engelse chain.
Dit is een heel mooi voorbeeld van ‘gebruik maken van de variatie die voorhanden is’. De redenatie gaat dan ongeveer zo: Hmm, we hebben twee meervouden voor keten, eentje met -s en eentje met -en. Geen idee waarom, maar kennelijk is het zo. Maar wacht eens, keten heeft ook ongeveer twee betekenissen: een letterlijke in de zin van ‘ketting’ en een figuurlijke in de zin van ‘reeks verbonden zaken’. Is het dan geen idee om meervoud 1 voor de ene betekenis in te zetten en meervoud 2 voor de andere?
Hetzelfde is bijvoorbeeld gebeurd met hen versus hun. Oorspronkelijk konden beide vormen voor zowel de derde als de vierde naamval worden gebruikt. Tot er in de 17e eeuw iemand (een zekere Christiaen van Heule, om precies te zijn) bedacht: Is het dan niet veel overzichtelijker om voortaan hun alleen voor de derde naamval in te zetten en hen alleen voor de vierde?
Wel, en de rest is geschiedenis.
En dan nog wat taaltrivia die me opviel aan het woord keten. Je hebt dus de meervouden ketens en ketenen, maar keten zelf is ook al een meervoud, het meervoud van keet. Keten is dus een homoniem. Maar het is ook een homofoon, want homofonen zijn woorden die er hetzelfde uitzien, maar tot een andere woordsoort behoren. En keten betekent als werkwoord druk spelen. Nog iemand met een detail? 😉
@Dirkjan: ketenen is OOK een werkwoord! Zoals in: aan iemands lippen geketend zijn. En dan hebben we het niet over piercings, maar over “met de geest vasthechten”. Die omschrijvingen in van Dale toch, altijd weer inspirerend.
Onze Taal zegt over “homofoon”: “de vormgelijkheid bestaat alleen in de uitspraak (voor het gehoor); de woorden worden verschillend gespeld”. Als je die definitie aanneemt is “keten” géén homofoon, enkel een homoniem.
zie: https://onzetaal.nl/taaladvies/advies/homoniem.
Overigens geeft mijn van Dale liefst 10 betekenissen aan “keten”, geen drie. De betekenis “boei” bv., zoals in “in de boeien geslagen zijn”, komt hier niet echt aan bod. En dan wordt een keten ook nog gebruikt in de chemie en de elektrotechniek. Een rijk woord toch!
@Edwin Uiteraard is keten ook een werkwoord en niet in het bijzonder in overdrachtelijke zin. Maar dan is het een afleiding van keten, ketting en ik vond het aardiger om keten te noemen in de betekenis van druk spelen.
Over wat een homofoon is zijn de geleerden het niet eens, of inmiddels wel. Maar de Van Dale 14 noemt een homofoon beslist een woord dat hetzelfde wordt gespeld, maar van een andere woordsoort is, zoals kan als zelfstandig naamwoord en kan als hulpwerkwoord. Onze Taal meent dat een homofoon een woord is dat hetzelfde klinkt, maar anders wordt gespeld, ijs versus eis. Van Dale rangschikt dit soort woorden onder homoniemen.
Jaren terug heb ik het hierover nog eens met Onze Taal gehad. Weet de details niet meer, maar hoe dan ook is weinig te vinden waar homofoon nu vandaan komt. Mogelijk is het ooit uit de koker gekomen van Battus voor zijn Opperlan(d)se taal.
@Edwin Aanvulling, ketenen is ook een homoniem, maar ik beperkte me tot keten en dan keten niet zoal ik schreef als werkwoord, maar als werkwoordsvorm, Ik keten …
@ DirkJan. Blijkbaar zijn de geleerden het inderdaad eens geworden. Voor homofoon heeft de elektronische van Dale vandaag volgende definitie: “woord dat hetzelfde klinkt als een ander woord, maar anders gespeld wordt en een andere betekenis heeft, bv. hart en hard, steil en stijl, wei en wij”. Over “andere woordsoort” rept de laatste versie van van Dale met geen woord (meer). Bij homoniem (gelijk gespeld en verschillende betekenis) voegt van Dale wél het onderscheid “woordsoort” toe: “woord dat gelijk gespeld wordt met een ander en hetzelfde klinkt, maar in herkomst, betekenis en/of woordsoort daarvan verschilt, bv. vorst (staatshoofd) en vorst (vriezend weer), weer (atmosferische gesteldheid) en weer (opnieuw)”. Maar goed, in de twee voorbeelden die van Dale zelf geeft bij homofoon, is de woordsoort ook verschillend. Het verschil tussen homofoob en homoniem lijkt me dus neer te komen op “verschillend gespeld” (homofoon) en “gelijk gespeld” (homoniem). “Kan” in zijn twee betekenissen is dus volgens de laatst beschikbare definities een homoniem.
En als het eens te hard regent om buiten te lopen durf ik me ook al eens met Battus’ Opperlans! vermeien, altijd een leuk tijdverdrijf.
@Edwin Bedankt voor de opheldering. Ik wist niet meer hoe het precies zat. En prettig dat je de beschikking hebt over de actuele betaalde online Van Dale. De editie van 2005 lijkt nu op veel punten te zijn verbeterd en aangevuld.