Vorige week zaterdag liep ik door een verdrietig en verlaten Parijs. De Parijzenaren die zich wel op straat begaven, gedroegen zich bewonderenswaardig sereen.
Vandaag, precies een week later, hoor ik op de radio de Belgische premier Charles Michel aankondigen dat het dreigingsniveau in Brussel omhoog gaat. Hij vraagt het Belgische volk zich sereen te gedragen.
Wat een prachtig woord kiest de van oorsprong Franstalige Michel hier. Sereen is kalm en vastberaden, niet bang zijn, je niet het hoofd op hol laten brengen door oorlogsretoriek, je niet laten meeslepen door meninkjes op sociale media. Laten we hopen dat het ze lukt, de Belgen, om sereen te blijven. Het zal zeker en vast niet gemakkelijk zijn.
Het woord sereen stamt via het Engelse ‘serene’ af van het Latijnse ‘serenus’ die beide ook kalm betekenen. In de Nederlandse media werd Michels sereen al snel ‘vertaald’ door het woord kalm. Dachten ze dat sereen een te lastig woord voor Nederlanders was?
Bron: etymologiebank
Ik twijfelde om bij dit onderwerp een paar kanttekeningen te plaatsen, maar ik proef toch iets anders bij het woord sereen. Sereen betekent zeker kalm, maar heeft voor mij niets met vastberadenheid te maken. En sereen mag dan duizend jaar geleden uit het Engels komen, wij kennen het van het Franse serein, dus niet verwonderlijk dat Michel dit gebruikte. Oorspronkelijk ging sereen over een kalme zee, maar werd het later vooral figuurlijk gebruikt zoals we het nu kennen. En Michel heeft sereen en kalm direct na elkaar in een zin uitgesproken, dus niet zo gek dat sereen door sommige nieuwsbronnen in Nederland is geschrapt. En ik denk niet omdat het een moeilijk woord is, maar omdat we in Nederland sereen op een meer poëtischer manier aanvoelen, met name in bijvoorbeeld een serene rust. En als er ergens nu geen serene rust is, dan is het in Parijs en Brussel. Maar goed, daar riep hij dan ook toe op.
Pardon, sereen verwees oorspronkelijk niet naar een kalme zee, maar naar een heldere hemel en atmosfeer, helder en kalm.
En hiermee hebben we een uitstekend voorbeeld van hoe de betekenissen van woorden kunnen verschuiven (waar Lisette zich laatst over verbaasde): namelijk doordat ieder individu net een iets andere set associaties bij een woord heeft, en de verzameling individuen (wij taalgebruikers) voortdurend van samenstelling verandert.
Lisette proeft bij sereen een smaak van vastberadenheid; jij noemt de kalmte van de zee/hemel e.d.; ikzelf associeer het woord onder andere met engelen en heiligen – en zo zijn er nog talloze andere subtiel verschillende connotaties mogelijk.
Geen van ons heeft “gelijk” of “ongelijk” (het “oorspronkelijke” [wat dat ook moge betekenen] gebruik van een woord is goeddeels irrelevant voor de huidige betekenis ervan – zie bijvoorbeeld alcohol); we hebben simpelweg elk een iets ander semantisch netwerk bij het woord, zoals dat heet.
En dan is het verder eenvoudig een kwestie van competitie: de associatie die het “wint” van andere bepaalt welke kant de betekenis van een woord op evolueert. Als op een zeker moment een meerderheid van taalgebruikers proeft (bijvoorbeeld in navolging van invloedrijke mediafiguren) dat sereen iets van vastberadenheid heeft, dan zal die bijklank vroeg of laat ook “officieel” deel van de betekenis gaan uitmaken.
En zo verder, want evolutie staat nooit stil. Stel, de ‘vastberaden’-bijklank wint het inderdaad, dan is het volkomen denkbaar dat een volgende betekenisstap bijvoorbeeld ‘dapper’ is, en daarna (we hebben het uiteraard over tijdsbestekken van vele decennia) misschien wel ‘vechtlustig’. Waarmee we de “oorspronkelijke” betekenis van sereen zo ongeveer honderdtachtig graden hebben omgedraaid! (Voor wie dit een onwaarschijnlijk scenario vindt: stout heeft precies zo’n omkering doorlopen.)
Leuk hè, taal. 😉
Het echtpaar Williams had kennelijk een rustig kindje voor ogen toen ze hun dochter Serena noemden, dat pakte wel even anders uit.
@drabkikker Wat je schrijft is me wel duidelijk en bekend en ik maak geen enkel bezwaar tegen de uitspraak van Michel of de connotatie van Lisette. Ik denk alleen – ook met wat googelen – dat in Vlaanderen sereen een vrij gangbaar en neutraal synoniem is voor kalm (vanwege het Frans) en heeft het in Nederland volgens mij een beperktere, poëtischer betekenis, zoals ik al schreef bijvoorbeeld bij een serene rust. Mogelijk is dat ook de reden waarom Lisette het juist zo mooi gebruikt vond.
Als ik de persconferentie had gehoord dan was me het woord zeker ook opgevallen, maar zou ik minder enthousiast zijn. Maar gisteravond haalde de presentator van Met het oog op morgen Michel nog aan en noemde ook sereen. Wat dat betreft kan ‘sereen blijven, sereen gedragen’ best aan terrein winnen, maar ik zie het niet zo snel gebeuren. Daar vind ik sereen misschien wel een te sereen woord voor.
Als Vlaming kan ik u vertellen dat sereen en kalm hier niet als “neutrale” synoniemen van elkaar gebruikt worden. Dat je ze in één context gebruikt, is zelfs vrij uitzonderlijk. Volgens mij hé, als een van die zes miljoen en nog wat Vlamingen. Allicht lopen er ook rond met een ander idee.
Overigens, bij “neutraal synoniem” kan ik me zo dadelijk niets inbeelden. Eigenaardige bepaling vind ik dat. Is dat geen “dubbelop”? Of bestaan er ook niet-neutrale synoniemen? En wat is dan het verschil tussen beide soorten synoniemen? …
Als late aansluiting op het antwoord van Edwin kan ik ook wel stellen dat in ons taalgebruik sereen ook een waardige bijklank heeft. Laten we ons na de aanslagen kalm en ( waardig kalm ) gedragen…