Selecteer een pagina

Uitdrukking van de dag: over de balk smijten

De kans dat hij het wordt is klein, maar collega Marcel zou een prima minister van financiën zijn. Marcel weet alles van financieel management. Maar misschien nog belangrijker: hij heeft er een hekel aan als er geld over de balk wordt gesmeten.

Een docent die een leuk project aan het opzetten is, kan van Marcel steevast de vraag verwachten: wat kost dat dan wel niet? Terecht natuurlijk, deze vraag. Onderwijs wordt met publieke middelen gefinancierd, dus het is zaak dat we op de kleintjes blijven letten.

De uitdrukking ‘geld over de balk smijten’ (of gooien) komt waarschijnlijk uit het boerenbedrijf. Er zijn oudere varianten waarin het niet over geld maar over hooi gaat. De balk bevindt zich in een stal waar het vee stond. Wie bij het voederen het hooi nonchalant de stal ingooide, liep het risico dat het hooi op een balk bleef liggen en dus werd verspild.

Er circuleert ook nog een andere verklaring voor de herkomst van de uitdrukking. Koopmannen in koren of meel gebruikten bij de verkoop een zogeheten maat, een soort vat waarin zij de juiste hoeveelheid van hun koopwaar konden afmeten. Dwars over deze maat zat een balkje. De koopman die de maat te vol stortte en zijn waar dus boven/over de balk gooide, gaf meer dan hij verplicht was en verspilde dus zijn waren.

 

Uitdrukking van de dag: geen sjoege geven

Het was maandagmiddag. De groep studenten had er al een intensieve dag opzitten met lessen, een gastcollege en een excursie. Het was dan ook niet verwonderlijk dat ze onderuitgezakt wezenloos voor zich uit of op hun telefoon zaten te staren. Ergerlijk was het wel. Mijn les vereiste aandacht en inzet, maar op mijn vragen en opdrachten gaf de groep totaal geen sjoege. Wat ik ook probeerde, geen reactie.

Sjoege komt uit het bargoens (dieventaal) en is waarschijnlijk ontleend aan het Jiddische sjoewe, dat ‘antwoord geven’ betekent. Waar de g-klank vandaan komt is onduidelijk. Die zou onder invloed van mesjogge of mesjokke (gek, krankzinnig) kunnen zijn ontstaan.

Je kunt met sjoege veel kanten op: je kunt het (niet) geven of krijgen, maar ook (niet) hebben of nemen. Met dat laatste wordt bedoeld ‘de zaak bekijken, nadenken’.

Dat is precies wat ik ga doen, want aanstaande maandag sta ik op hetzelfde uur voor dezelfde groep. Tom Poes, verzin een list.

Uitdrukking van de dag: iemand mores leren

Mores, meervoud van mos, is Latijn voor ‘zeden, goede manieren, gebruiken’.
Bij studentenverenigingen, corpora in het bijzonder, krijgen de nieuwe leden de (vaak ongeschreven) gebruiken tijdens de ontgroening met de paplepel ingegoten. Zo leren ze dat ze zich buiten de sociëteit normaal moeten gedragen: de zogenoemde ‘externe eer’.

Leden van het Groningse Vindicat – het afgelopen jaar al vaker in opspraak – lieten zich aan dat mos niks gelegen liggen: de blagen (mooi woord!) misdroegen zich in een sushirestaurant. Sanctie: de Bestuursbeurs wordt opgeschort.

Omdat ‘iemand mores leren’ meestal wordt gebruikt na een misdraging, verschoof de betekenis van dit spreekwoord van ‘iemand leren zich te gedragen’ naar ‘iemand scherp terechtwijzen, straffen, ervan langs geven’. (bron: Onze Taal)

Vindicat begrijpt de maatregel, nu maar hopen dat de leden echte fatsoensrakkers worden.

 

 

 

Uitdrukking van de dag: de knoop doorhakken

Vorige week verzamelden de bloggers van Ikzegookmaarwat zich op een Amsterdams terras. We moesten een knoop doorhakken. Gaan we verder met ons blog of zetten we er definitief een punt achter?

We waren er snel uit: we gaan door! De retraite deed ons realiseren dat we bloggen over taal gewoon erg leuk vinden. Op het terras borrelden al snel allerlei ideetjes op. Wel gaan we iets minder vaak dan voorheen een blogpost plaatsen, we mikken op één tot twee keer per week. De bloggers hebben ook nog wat andere dingen te doen.

De uitdrukking ‘de knoop doorhakken’ heeft te maken met het eeuwenoude verhaal van de zogenoemde Gordiaanse knoop. Deze knoop op een strijdwagen van ene Gordias was zeer moeilijk te ontwarren. Wie dat toch voor elkaar zou krijgen, zou volgens een orakel de heerser van de wereld worden. Alexander de Grote was een van degenen die vergeefs probeerden op normale wijze de knoop te ontwarren. Maar Alexander besefte dat nergens stond voorgeschreven hóe de knoop ontward diende te worden. Hij hakte met zijn zwaard de knoop door en heerste daarna over een groot deel van de wereld.

De ambitie om de wereld te veroveren hebben de bloggers van Ikzegookmaarwat geenszins. Maar we hebben wel veel zin om weer aan de slag te gaan!

 

Uitdrukking van de dag: in het slop raken

Ikzegookmaarwat.nl bestaat nu zo’n drieënhalf jaar. In die tijd hebben we ons verbaasd over taal, hebben we vaak gelachen om rare woorden en ons een enkele keer geërgerd. De laatste tijd was het wat stil op het blog. De inspiratie was een beetje op, we waren druk met andere zaken, het kwam er niet van om stukjes te schrijven. Kortom, het blog is in het slop geraakt.

‘In het slop raken’ betekent ‘in verval raken’. Een slop is een armoedige steeg. Als je daar terechtkomt, dus in een slop raakt, is dat geen feest. Hoewel je met de huidige gentrificatie misschien dan al snel weer in een überhippe buurt woont.

Een sloppenwijk is dan ook een wijk met armoedige straatjes. Later zijn ook de huizen in een sloppenwijk sloppen gaan heten. Het woord slop stamt af van het werkwoord sluipen.

Bron: etymologiebank

 

Uitdrukking van de dag: ivoren toren

Ik bezocht dus een symposium van linguïsten (zie post hierboven) en zag opnieuw dat de muren tussen universiteit en hogeschool best hoog zijn. De wetenschappers bedenken in hun ivoren torens allerlei interessante theorieën die niet altijd even handig zijn in het dagelijks leven. Maar dat is natuurlijk ook niet hun doel, dat besef ik heel goed. Veel onderzoek is beschrijvend en/of verklarend en niet zozeer toegepast.

Ivoren torens is een niet zo aardige uitdrukking (sorry, taalwetenschappers!) waarmee je aangeeft dat degene in de ivoren toren zich verheven voelt boven anderen of niet zo goed weet wat er speelt in de rest van de maatschappij. Het wordt vaak gezegd van wetenschappers, politici of kunstenaars. Deze laatste twee beroepsgroepen wordt ook vaak verweten dat ze ‘grachtengordel’ zijn. Dit betekent min of meer hetzelfde als ivoren toren, namelijk elitair, de aansluiting met ‘de gewone man’ missend.

De uitdrukking ivoren toren is volgens etymologiebank een leenvertaling van het Franse tour d’ivoire, geïntroduceerd door de dichter Charles A. Sainte-Beuve (1804-1869). De schrijver Henry James liet een onvoltooide roman na met de titel Ivory Tower. Volgens onze Taal kennen veel talen deze uitdrukking.